ارزیابی اقتصادی اثر به‌کارگیری روش‌های مختلف خاک‌ورزی و تناوب زراعی در کشت گندم دیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید محسن سیدان ¹
• احمد حیدری ²

¹ بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

² بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

https://doi.org/10.22067/jam.2021.68182.1008

چکیده

انجام عملیات خاک‌ورزی مرسوم در اراضی دیم منجر به مشکلاتی نظیر فرسایش آبی و بادی خاک و ایجاد گرد و غبار می‌شود. علی‌رغم این‌که انجام عملیات خاک‌ورزی حفاظتی در طول دوره آیش، روش شناخته شده‌ای برای کاهش فرسایش خاک است، اما هنوز عمده اراضی دیم استان همدان تحت خاک‌ورزی مرسوم قرار دارند. فرسایش خاک در استان همدان عمدتاً به علت کاهش کیفیت خاک و تاثیر آن بر کاهش عملکرد محصولات، سالانه هزینه‌های درون مزرعه‌ای قابل ملاحظه‌ای را برکشاورزان منطقه تحمیل می‌نماید. از طرفی زارعین در صورتی در راستای حفاظت از خاک سرمایه‌گذاری انجام خواهند داد که منافع حاصله بیش از هزینه‌های آن باشد. این پژوهش به‌منظور ارزیابی اقتصادی اثر تناوب زراعی و روش‌های مختلف خاک‌ورزی در زراعت گندم دیم، در شهرستان کبودرآهنگ در دو سال زراعی 92-1391 و 93-1392 اجرا گردید. برای این منظور اثرات اقتصادی ناشی از اعمال تیمارها با استفاده از روش بودجه‌بندی جزئی و شاخص نسبت منفعت به هزینه مورد بررسی قرارگرفت. آزمایش به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق تاثیر دو تناوب‌ زراعی شامل آیش- گندم و نخود- گندم به‌عنوان عامل اصلی و روش‌های مختلف خاک‌ورزی شامل روش مرسوم (گاوآهن برگرداندار+ سیکلوتیلر)، خاک‌ورز حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه‌های قلمی+ غلتک)، خاک‌ورزی حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه‌های پنجه‌غازی+ غلتک) و کشت مستقیم (بی‌خاک‌ورزی) به‌عنوان عامل فرعی بر عملکرد و هزینه‌ها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد که در سال خشک (92-1391) تیمار بی‌خاک‏ورزی (کشت مستقیم) در مقایسه با سایر روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی عملکرد بیشتری (حدود 25 درصد) نسبت به خاک‌ورزی مرسوم داشت و از نظر اقتصادی درآمد خالص به میزان 3357 هزار ریال در هکتار افزایش داشته است و دارای نسبت به منفعت به هزینه 2.8 است که عدد قابل قبولی است. در سال دوم (93-1392) که آبیاری تکمیلی انجام شد از نظر اقتصادی و میزان عملکرد محصول، تیمار خاک‌ورزی حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه‌های پنجه‌غازی+ غلتک) نسبت به سایر تیمارهای خاک‌ورزی برتری داشت. این تیمار نسبت به روش مرسوم عملکرد گندم را 6.2 درصد و درآمد را 2897 هزار ریال در هکتار افزایش داد، شاخص نسبت منفعت به هزینه در این تیمار برابر با 5.7 است که نشان‌دهنده توجیه‌پذیری این روش است. با توجه به نتایج به‌دست آمده، می‌توان در کشت دیم گندم روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی را جایگزین روش مرسوم نمود.

کلیدواژه‌ها

• آیش
• بی‌خاک‌ورزی
• درآمد خالص
• خاک‌ورزی حفاظتی
• گندم
• منفعت به هزینه
• نخود

20.1001.1.22286829.1401.12.3.8.2

موضوعات

• رابطه ماشین و خاک

Open Access

©2021 The author(s). This article is licensed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0), which permits use, sharing, adaptation, distribution and reproduction in any medium or format, as long as you give appropriate credit to the original author(s) and the source.

مراجع

1. Akheli, L. A. 2003. Calculation of green GNP and degree of sustainability of national income in Iran. PhD Dissertation, College of Humanities, Tarbiat Modares University. Iran. (In Persian with English abstract).
2. Cantero-Martinez, C., P. Anges, and J. Lampurlanes. 2007. Long-term yield and water use efficiency under various tillage systems in Mediterranean rainfed conditions. Annals of Applied Biology 150 (3): 293-305. https://doi.org/10.1111/j.1744-7348.2007.00142.x.
3. Cayci, G., L. K. Heng, H. S. Ozturk, D. Surec, and C. Kutuk. 2008. Crop yield and water use efficiency in semi-arid region of Turkey. Soil and Tillage Research 103 (1): 65-72. https://doi.org/10.1016/j.still.2008.09.004.
4. Ghadiri, H. 1993. Soil conservation. Shahid Chamran university of Ahvaz. Pp. 470. (In Persian).
5. Ghahremanzadeh, M., and S. S. Hoseini. 1993. Economic study of soil conservation benefits in Iranian rainfed wheat fields: A case study: Golestan Province. 4^th Iranian Conference on Agricultural Economics. Tehran. Iran. (In Persian with English abstract).
6. Ghorbani, M., and S. Hosseini. 2006. The application of replacement cost approach in estimating the annual cost of water soil erosion in Iran. Research Journal 7 (3): 177-186. (In Persian with English abstract).
7. Huszar, P. C. 1989. Economics of reducing off - site costs of wind Erosion. Land Economics 65 (4): 333-340. https://doi.org/10.2307/3146801.
8. King, D. A., and J. A. Sinden. 1988. Influence of soil conservation on farm land Ecological Economics 64 (3): 242-255. https://doi.org/10.2307/3146248.
9. Lopez-Bellido, L., M. Fuentes, J. E. Castillo, and E. J. Fernandez. 1996. Long-term tillage, crop rotation, and nitrogen fertilizer effects on wheat yield under rained Mediterranean condition. Agronomy Journal 88 (5): 783-791. https://doi.org/10.2134/agronj1996.00021962008800050016x.
10. Mejahed, E. I., and K. D. H. Sander. 1998. Rotation, tillage and fertilizer effects on wheat-based rain fed crop rotation in semiarid Morocco. Proceeding of third European conference on grain legumes. Opportunities for high quality, healthy and added-value crops to meet European demands. Valladolid, Spain, p. 442-454.
11. Meteorolgical Calendar. 2013-2014. Publications of I. R. of Iran Meteorological Organization.
12. Mirzah Shahi, K., and K. Bazargan. 2015. Soil organic matter management. Technical Journal. No 535. Publication of Soil & Water Research Institute. (In Persian with English abstract).
13. Morgan, R. P. C. 1995. Soil Erosion and Conservation. Longman, London, UK, p. 60-67.
14. Pattanayak, S., and Mercer, D. E. 1998. Valuing soil conservation benefits of agroforestry: Contour hedgerows in the Eastern Visayas, Philippines. Journal of Agricultural Economics 18 (1): 31-46. https://doi.org/10.1016/S0169-5150(97)00037-6.
15. Refahi, H. G. 2012. Wind erosion and its control. University of Tehran Publications. Edition 6. Pp.320. Tehran. (In Persian).
16. Refahi, H. G. 2017. Water erosion and its control. University of Tehran Publications. Edition 7. Pp.672. (In Persian).
17. Shiferaw, B., and S. T. Holden. 1998. Investment in soil conservartion in the Ethiopoian soil conservation programs in a Hihly. Ecological Economics 64: 242-255.
18. Soil Protection Act. 2019. Ministry of Jihad Agriculture. Agricultural Research, Education and Extension Organization. Soil and Water Research Institute.
19. Soltani, G. R., and B. D. Najafi. 2007. Agricultural economics. Academic Publicaion. Pp. 300. Tehran. (In Persian).
20. Veloz, A., D. Southgate, F. Hitzhusen, and R. Macgregor. 1985. The Economics of Erosion control in a subrtopical watershed: A Dominican case. Land Economics 61 (2): 145-155. https://doi.org/10.2307/3145807.
21. Vieth, G. R., M. Gunatilake, and L. J. Cox. 2001. Economic of soil Conservation: The upper Mahaweli watershed of Sirlanka. Journul of Agricultural Economics 52 (1): 139-152. https://doi.org/10.1111/j.1477-9552.2001.tb00914.x.
22. Walker, D. I., and D. L. Young. 1986. The effect of techinical progress Erosion Damage and Economic insentives for soil conservation. Land Economics 62 (1): 83-93. https://doi.org/10.2307/3146566.
23. Zare Mehrjerdi, A. 2015. Engineering economics. Mehrjerdi Publication. Pp. 464.Tehran. (In Persian).