مهندسی سامانه‌های کشاورزی (گلخانه، پرورش ماهی، تولید قارچ)
مرتضی زنگنه؛ نرگس بنائیان
چکیده
تاکنون مطالعات زیادی در زمینه ارزیابی تأثیر الگوی مصرف نهاده در شاخص‌های انرژی، اقتصادی و اثرات زیست‌محیطی در محصولات باغی و گلخانه‌ای ایران انجام‌شده است. بررسی این مطالعات نشان می‌دهد علل ایجاد وضعیت موجود در سامانه‌ها بررسی نشده است. این مطالعات بیشتر جنبه گزارش وضعیت موجود را داشته و اقدامات مداخله‌ای و بررسی اثر آن‌ها ...
بیشتر
تاکنون مطالعات زیادی در زمینه ارزیابی تأثیر الگوی مصرف نهاده در شاخص‌های انرژی، اقتصادی و اثرات زیست‌محیطی در محصولات باغی و گلخانه‌ای ایران انجام‌شده است. بررسی این مطالعات نشان می‌دهد علل ایجاد وضعیت موجود در سامانه‌ها بررسی نشده است. این مطالعات بیشتر جنبه گزارش وضعیت موجود را داشته و اقدامات مداخله‌ای و بررسی اثر آن‌ها در بهبود الگوی مصرف نهاده در میزان پایداری سامانه مدنظر محققان قرار نگرفته است. همچنین بررسی‌ها نشان داد منطقه و محصولات موردمطالعه تناسب چندانی با حجم تولیدات بخش باغی و گلخانه‌ای کشور ندارد. لذا به‌منظور افزایش اثربخشی و جهت‌دهی مناسب به مطالعات در این زمینه، این مطالعه مروری انجام شد. در این مقاله، سامانه‌های تولید محصولات باغی و گلخانه‌ای ایران از طریق مرور مقالات منتشرشده بین سال‌های 2008 تا 2018، با استفاده از روش پریسما، تعداد 63 مقاله به‌صورت سامانمند انتخاب شد و موردبررسی و تحلیل قرار گرفت. روش پریسما یک روش شناخته‌شده برای انجام مطالعات مروری سامانمند است که با استفاده از یک شیوه‌نامه، فرآیند انتخاب و بررسی مطالعات پیشین در یک موضوع مشخص را تعیین می‌کند. در این مقاله 16 نوع محصول باغی و 6 نوع محصول گلخانه‌ای موردبررسی قرار گرفت. در این مطالعه ابتدا روش‌های مورداستفاده برای تعیین وضعیت الگوی مصرف انرژی، اقتصادی و زیست‌محیطی در محصولات باغی و گلخانه‌ای تحلیل شد. بدین منظور شاخص‌های مجموع مصرف انرژی، کارایی مصرف انرژی، انرژی خالص، بهره‌وری انرژی در بخش شاخص‌های انرژی بررسی شد. موضوع تحلیل حساسیت نهاده‌های انرژی نیز بررسی شد و بیشترین مقدار آماره t و مقدار بهره‌وری فیزیکی نهایی در مورد محصولات گزارش شد. در برخی از مقالات از روش تحلیل پوششی داده‌ها در تحلیل کارایی سامانه‌ها استفاده شد. شاخص‌های مورداستفاده شامل کارایی فنی، کارایی فنی خالص، کارایی به مقیاس و نرخ هدف ذخیره انرژی بود که نتایج آن جمع‌بندی و گزارش شد. در برخی مطالعات نیز از روش شبکه‌های عصبی مصنوعی و سامانه استنتاج فازی-عصبی تطبیقی استفاده شد. به‌طورکلی در مقاله حاضر، چالش‌ها و ریسک‌های موجود در روش‌های استفاده‌شده در مطالعات پیشین موردتوجه قرار گرفت. موضوع نمونه‌برداری در تحلیل سامانه‌های کشاورزی به‌طور مبسوط موردبحث قرار گرفت و رویه جدیدی برای نمونه‌برداری پیشنهاد شد. برای ترسیم یک وضعیت کلی از شاخص‌های انرژی و زیست‌محیطی سامانه‌های باغی و گلخانه‌ای ایران، نتایج منتشرشده در مقالات موردبررسی قرار گرفت. همه محققان از ضرایب هم‌ارز یکسانی در محاسبه شاخص‌ها استفاده نمی‌کنند و این باعث می‌شود نتایج مطالعات تفاوت اندکی با یکدیگر داشته باشند. وجود این‌گونه تفاوت‌ها باعث ایجاد برخی انحرافات در مقایسه نتایج مقالات مشابه در محصولات یکسان می‌شود. به‌هرحال برای تعدیل این تفاوت‌ها، در گزارش شاخص‌ها از میانگین‌گیری استفاده شد. بررسی سهم نهاده‌ها درمجموع انرژی مصرفی نشان می‌دهد در محصولات باغی، سهم نهاده‌های کود و الکتریسیته بسیار قابل‌توجه است. در مورد محصولات گلخانه‌ای، نهاده سوخت که عمدتاً از نوع گازوئیل است بیشترین سهم مصرف انرژی را به خود اختصاص داده است. گردو کمترین و توت‌فرنگی بیشترین میزان مصرف انرژی را در بین محصولات باغی به خود اختصاص داده‌اند. همچنین محصولات انگور، سیب و گردو دارای انرژی خالص مثبت هستند، ازاین‌رو بیشترین مقدار کارایی مصرف انرژی را نیز در مقایسه با سایر محصولات دارند. مهم‌ترین نهاده‌هایی که دارای بیشترین پتانسیل صرفه‌جویی مصرف انرژی در اغلب محصولات هستند عبارت‌اند از سوخت گازوئیل و الکتریسیته. در بین محصولات گلخانه‌ای در تولید محصول خیار، سوخت گازوئیل پتانسیل بسیار زیادی برای صرفه‌جویی انرژی دارد که نیاز است روش‌های کاهش آن در تحقیقات آتی مدنظر قرار گیرد. در مورد محصولات توت‌فرنگی و گل رز نیز نهاده الکتریسیته بیشترین پتانسیل صرفه‌جویی انرژی را دارد. اطلاع از پتانسیل نهاده‌هایی که صرفه‌جویی در آن‌ها امکان‌پذیر است می‌تواند اثربخشی مناسبی در تغییر رفتار تولیدکنندگان داشته باشد. برای افزایش اثربخشی تحقیقات در این بخش، این‌گونه مطالعات بهتر است به‌صورت پویا و حداقل دو یا چندساله انجام شود. در سال اول الگوی مصرف نهاده استخراج شود و پس از انجام مداخلات اصلاح‌کنندهِ الگوی مصرف، تأثیر این مداخلات در سال‌های بعد مورد ارزیابی قرار گیرد. روش‌های تحلیل پوششی داده‌ها و الگوریتم ژنتیک چندهدفه می‌تواند برای تدوین راهکارهای بهبود الگوی مصرف نهاده به‌خوبی مورداستفاده قرار گیرد. بررسی مقالات نشان داد که مطالعه تأثیر عوامل اجتماعی در رفتار انواع سامانه‌های تولید مغفول مانده است. ازآنجایی‌که الگوی مصرف انرژی در بخش کشاورزی تا حد قابل‌توجهی تابع رفتار بهره‌برداران و مشخصات سامانه‌ها و روش‌های تولید محصول است، به نظر می‌رسد توجه به این عامل برای آماده‌سازی و طراحی هرگونه راهکار بهبود فرآیند در سامانه ضروری است. در این مطالعه همچنین برای تکمیل مطالعات مربوط به تحلیل سامانه‌های کشاورزی یک رویه جدید شامل سه مرحله تحلیل، بازطراحی و ارزیابی مطرح شد.
مرتضی زنگنه؛ اسداله اکرم
چکیده
نتایج تحقیقات مختلف در بخش خدمات نشان داده است که تأمین مطلوب خدمات عامل مهمی در افزایش بهره‌وری زنجیره تأمین کشاورزی است. در این پژوهش بخشی از الزامات استقرار شبکه خدمات مشاوره‌ای، فنی و مهندسی کشاورزی در بخش کشاورزی که مربوط به مکان این مراکز است مورد بررسی قرارگرفته است. مکان‌یابی این مراکز از طریق تعیین حیطه عمل و استقرار مناسب ...
بیشتر
نتایج تحقیقات مختلف در بخش خدمات نشان داده است که تأمین مطلوب خدمات عامل مهمی در افزایش بهره‌وری زنجیره تأمین کشاورزی است. در این پژوهش بخشی از الزامات استقرار شبکه خدمات مشاوره‌ای، فنی و مهندسی کشاورزی در بخش کشاورزی که مربوط به مکان این مراکز است مورد بررسی قرارگرفته است. مکان‌یابی این مراکز از طریق تعیین حیطه عمل و استقرار مناسب شرکت‌های خدمات مشاوره‌ای، فنی و مهندسی کشاورزی بر اساس ظرفیت‌های منطقه‌ای و با در نظر گرفتن فاصله انواع مشتریان این‌گونه مراکز انجام‌شده است. در این مطالعه از مدل مکان‌یابی پوشش بیشینه استفاده‌شده است که توسط نرم‌افزار CPLEX و الگوریتم شاخه و حد حل‌شده است. در این پژوهش به‌منظور نشان دادن قابلیت‌های عملی روش‌ها و مدل‌های توسعه داده‌شده، یک مطالعه موردی دریکی از شهرستان‌های استان همدان انجام‌شده است. به‌منظور یافتن شعاع پوشش کامل در هریک از دهستان‌های موردمطالعه، شعاع‌های پوشش مختلف آزمون شد. بدین منظور از شعاع پنج تا 160 کیلومتر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در برخی شعاع‌های پوشش، نه‌تنها مکان بهینه تغییر نمی‌کند، بلکه تعداد نقاط پوشش داده‌شده نیز ثابت است. همچنین نتایج مدل حاکی از آن است که شعاع پوشش به‌منظور پوشش کامل مزارع متقاضی دریافت خدمات کشاورزی در هر دهستان متفاوت است به‌طوری‌که بیشترین میزان 20 کیلومتر در دهستان درجزین علیا و کمترین میزان 10 کیلومتر در دهستان سردرود سفلی است. در هر شعاع پوشش، مکانی که با استفاده از مدل پوشش بیشینه انتخاب شده قادر است بیشترین تعداد نقاط تقاضا را تحت پوشش قرار دهد، زیرا در تابع هدف این مدل، بیشینه‌سازی بر اساس تعداد مشتریان انجام شده است.
